Chwila wielkiej sztuki

Władysław Czachórski należał do artystów, którzy mogli zniszczyć swoje dzieło, jeśli pod jakimś względem było ono niedoskonałe. Stąd wszystkie jego obrazy zachwycają najwyższym kunsztem. Połysk atłasowej sukni, miękkość płatków azalii, finezja złoceń kurdybanu – jak to jest namalowane? Tego widz się nie dowie. Tajniki warsztatu ukrywa przed jego okiem całkowicie gładka powierzchnia płótna, wykończona zgodnie z akademicką zasadą fini.
Znacząca większość dzieł Czachórskiego trafiła wprost z jego monachijskiej pracowni w ręce kolekcjonerów zachodnioeuropejskich i amerykańskich. Prezentowana Dziewczyna z książką jest jednym z takich obrazów. Jest to kolejne najwyższej klasy dzieło odnalezione przez naszych ekspertów w Stanach Zjednoczonych i sprowadzone do Polski przez Agrę.

aukcja

Nikt tak nie maluje tego ruchu promieni słonecznych, jak Siemiradzki – pisał Henryk Sienkiewicz. Jego malarstwo zachwycało współczesnych, powszechny entuzjazm wzbudza do dziś. Realizm, przejawiający się w fotograficznej wręcz wierności w odtworzeniu detalu, artysta znakomicie łączył z właściwym malarstwu plenerowemu wyczuciem w oddaniu efektów powietrza, światła i zależnej od niego zmienności barw.
Siemiradzki, przez kolegów ze studiów w Petersburgu nazywany „akademikiem z przekonania”, idealne piękno i pełną harmonię widział, i odnajdywał w sztuce i kulturze antyku. Gdy zobaczył Rzym, wszystko przestało dla niego istnieć, wspominała córka artysty, a Józef Dużyk, autor biograficznej opowieści o malarzu, dodaje: to był jego świat, jego powołanie jako artysty. Często podejmowanym przez niego tematem były idylliczne scenki z życia starożytnych Rzymian, ukazane na tle śródziemnomorskiego pejzażu. Obrazami tymi artysta nawiązywał do popularnej w 2 poł. XIX w. tezy o interpretacji antyku jako złotego wieku ludzkości.

Jakie byłoby malarstwo Jacka Malczewskiego, gdyby w jego życiu nie pojawiła się Maria Kinga Balowa? Piękna, rudowłosa kobieta, której rysy noszą mityczne meduzy, harpie czy chimery, była jego wielką, pozamałżeńską miłością.
Ich rozstanie w 1913 r. było jednym najbardziej tragicznych momentów w życiu Malczewskiego. Przeżycia te stały się impulsem do stworzenia malarskiego cyklu Orfeusz i Eurydyka, na który składa się zaledwie kilka dzieł powstałych w latach 1914-1921.
Opowieść o miłości silniejszej niż śmierć jest również odczytywana jako metafora patriotycznego posłannictwa.
Orfeusz to żołnierz, który wyprowadza ze świata zmarłych Eurydykę – Polonię, zaś towarzyszy im przewodnik – posłaniec bogów Hermes.

Żywot św. Antoniego, pierwszego mnicha chrześcijańskiego, z opisem mąk, jakim poddawał go szatan, w ciągu wieków stał się źródłem inspiracji dla rzesz artystów, którzy przedstawiali walkę świętego z pokusami cielesnymi. Jeden z najbardziej popularnych motywów ikonografii chrześcijańskiej podjął również Jan Styka, w którego twórczości ważne miejsce zajmowała tematyka religijna. Pełna pasji wielkoformatowa kompozycja przedstawia świętego otoczonego przez demony objawiające się pod postaciami lubieżnych kusicielek. Święty z determinacją, w dramatycznym geście ściska różaniec, by modlitwą odpędzić diabelskie pokusy. Za jego plecami, delikatnie majaczy postać Anioła Stróża, który osłania go szeroko rozpostartymi skrzydłami.

Pokusy po raz pierwszy zostały wystawione i odznaczone w czasie paryskiego Salonu w 1907 r. Wydano wtedy również pamiątkową kartkę pocztową z czarno-białą reprodukcją tego dzieła. Polska publiczność miała możliwość obejrzenia płótna dopiero w 1926 r. w czasie wystaw Jana, Tadeusza i Adama Styków zorganizowanych w Warszawie i Łodzi.

6 czerwca 1901 r., Boże Ciało, Kraków. Dwie młode dziewczyny, odziane w barwne stroje, w świąteczny poranek dekorują feretron z przedstawieniem Matki Bożej. Barokowy wizerunek, wielokrotnie odnawiany przez nie tyle wprawnych, co gorąco wierzących ludowych malarzy, za chwilę z największym nabożeństwem będzie niesiony w procesji. Jedna z krakowianek zerka wprost na utrwalającego tę chwilę artystę – jest nim znany malarz Leon Wyczółkowski. Czerwcowe słońce, cisza, uroczyste skupienie, uroda młodych kobiet, koloryt ich świątecznych strojów – atmosfera ulotnej chwili została ujęta w “fotograficznym” kadrze przez wyczulone na barwę i światło oko mistrza pastelu.
Odnalezienie znanego dotąd jedynie z archiwalnej fotografii wybitnego dzieła wielkiego artysty jest zawsze wydarzeniem niezmiernie emocjonującym. Tak było w przypadku pastelu Na Boże Ciało, który był eksponowany w 1937 r. na wystawie pośmiertnej Leona Wyczółkowskiego i od tamtego czasu znajdował się w zbiorach prywatnych.

Do najbardziej znaczących w oeuvre Wyspiańskiego dzieł należą portrety, które artysta z upodobaniem malował przez całe życie. Cechami łączącymi te prace były: samodzielny wybór modela, umiejętność obserwacji, a także ogromna łatwość w malowaniu. (…) Malował tych, których chciał, których fizjonomię chętnie obserwował – pisze Marta Romanowska. Jak dalej zauważa badaczka jego twórczości, Wyspiański, portretując młode dziewczęta, potrafił uchwycić metamorfozę dziecka w dorosłego, posiadającego tak cechy dzieciństwa, jak i dojrzałości. Portret dziewczynki reprezentuje ten właśnie typ portretu: Uderzają w tym portrecie oczy o niezwykle intensywnym spojrzeniu – podkreśla Romanowska, która zarazem stwierdza: Już dawno nie miałam okazji oglądać tak dobrej pracy Wyspiańskiego. Można go bezsprzecznie porównać z portretem Dziewczynki w niebieskim kapeluszu, też z datą 1895, będącą darem Rodziny Duninów dla Muzeum Narodowego w Krakowie.

Zafascynowana rodzimym folklorem, słowiańską mitologią i piastowską przeszłością Stryjeńska stworzyła niepowtarzalny styl, który przyniósł jej przydomek „księżniczki polskiego malarstwa”. Niezwykle barwne, gobelinowe kompozycje, z rozbudowaną narracyjnością scen, nasycone witalną energią, nierzadko zabarwione są humorem. Jej silnie osadzone w polskiej tradycji malarstwo – to apoteoza wtopionego w rytmy natury wiejskiego życia oraz młodości. Znakomitym tego przykładem jest Krakowskie wesele.

W latach 90. XIX w. w malarstwie Fałata-realisty zaczęło pojawiać się zainteresowanie światłem, zaś precyzyjne oddanie detalu zastąpiła swoboda i lekkość pędzla. To przejście na pozycje impresjonizmu, połączone z fascynacją estetyką japońską, zaowocowało wypracowaniem konwencji, która wpłynęła na kolejne pokolenie polskich pejzażystów. Fałat zyskał sobie sławę czołowego reprezentanta malarstwa pejzażowego okresu Młodej Polski. Jego pejzaże zimowe zaś, obok scen rodzajowych i portretów, weszły do kanonu sztuki polskiej.

Szkic ten przywołuje pamięć o doskonałym zimowym pejzażu, jaki zachwyca w dużym obrazie Chełmońskiego o tytule Sójka. Szron z 1892 roku a będącym w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie – pisze o Poranku zimowym Tadeusz Matuszczak. Wg znawcy malarstwa Józefa Chełmońskiego prezentowany obraz jest znakomitym przykładem wirtuozerii artysty. Zafascynowany pozornie prozaicznym motywem krajobrazu malarz tworzy scenę przepojoną silnym współczuciem z przyrodą oraz poetyckim, pełnym liryzmu nastrojem, a jednocześnie kojącym spokojem.

Kluczem do malarstwa Aleksandra Gierymskiego, prekursora polskiego impresjonizmu, jest fascynacja światłem. Artysta przez całe życie, jak pisała Ewa Micke-Broniarek, prowadził eksperymenty w dziedzinie materii malarskiej, pragnąc wydobyć z niej blask światła i zależną od niego zmienność tonów barwnych. Przykładem takich studiów jest pochodzący z rzymskiej spuścizny Gierymskiego Widoczek morski.
Obraz powstał w plenerze, podczas wietrznej, pochmurnej pogody. Ta z pozoru pozbawiona słońca aura, kiedy ciężkie chmury zlewają się z tonią niespokojnego morza, stała się dla artysty okazją, by pokazać grę barwy i światła w starciu dwóch żywiołów.

Twórczość Piotra Michałowskiego jest fenomenem. Malarz samouk, tworzący poza instytucjami świata sztuki, przez długą część życia – z dala od wielkich centrów sztuki – w zasadzie samodzielnie rozwijał swój talent. Wartość malarstwa Michałowskiego leży w dużej mierze właśnie w jego prywatności. Artysta co prawda z powodzeniem znajdował marszandów i klientelę na swoje prace, jednak – malował dla siebie.
Motyw błękitnych huzarów pojawił się w malarstwie Michałowskiego po jego powrocie z Paryża do Krakowa w roku 1835. Uwagę artysty, poszukującego malarskich motywów w swym codziennym otoczeniu, przyciągnęli żołnierze Pułku Huzarów Fryderyka Wilhelma III Króla Pruskiego, stacjonującego w podkrakowskim Podgórzu. Odziani w efektowne, bogato zdobione ciemnobłękitne mundury, jeżdżący na pięknych koniach huzarzy – stali się znakomitą inspiracją dla uwielbiającego tematykę hippiczną i militarną artysty.
Huzar na gniadym koniu posiada wyjątkową proweniencję – obraz znajdował się w zbiorach Ignacego Karola Korwin-Milewskiego, jednego z najsłynniejszych polskich kolekcjonerów.

Legenda napoleońska należy do najważniejszych tematów w twórczości Wojciecha Kossaka. Prezentowane płótno przedstawia epizod bitwy, która rozegrała się w dniach 5 i 6 lipca 1809 r. w pobliżu austriackiej wsi Wagram. Jedno z największych starć podczas kampanii napoleońskich zakończyło się wielkim zwycięstwem Francuzów, zaś jej efektem był rozpad V koalicji antyfrancuskiej.
Wojciech Kossak, ilustrując legendę napoleońską, akcentował udział walczących pod wodzą Małego Kaprala Polaków. Stąd w centrum kompozycji widzimy na białym koniu płk. Wincentego Krasińskiego, walecznego dowódcę polskich szwoleżerów, który tuż po ostrzale austriackiej artylerii, poderwał swój oddział i poprowadził go do zwycięstwa. W czasie szarży polscy szwoleżerowie odebrali austriackim ułanom ich lance i od tego czasu ich oddział nosił nazwę szwoleżerów-lansjerów.

Wojciech Kossak był malarzem bardzo płodnym, zaś jego twórczość cieszyła się ogromnym zainteresowaniem. Stąd też jego obrazy na rynku sztuki spotyka się dość często. Bardzo rzadko jednak pojawiają się dzieła wczesne, pochodzące z XIX w. Malowany na mahoniowej desce znakomity wizerunek oficera Księstwa Warszawskiego, datowany na rok 1891, posiada sygnaturę Adalbert von Kossak. Artysta często podpisywał tak prace malowane i sprzedawane za granicą. Imię „Adalbert“, które było zakonnym mianem św. Wojciecha, przyjęto używać powszechnie jako obcojęzyczny odpowiednik imienia „Wojciech“.

„Bałem się, że wyleje mnie z pracowni. Zaprosiłem jednak” – zwierzał się malarzowi Leonowi Kowalskiemu Włodzimierz Tetmajer, wspominając obraz o tytule Święcone, który malował w matejkowskiej Majsterszuli po powrocie z Paryża. Uczeń słynącego z apodyktyczności i konserwatywnych poglądów na sztukę Matejki, bał się zaprosić swojego mistrza na korektę; najnowsze trendy sztuki, z którymi się tam zetknął, wywarły znaczący wpływ na kształtowanie się jego niepowtarzalnego stylu i najpewniej były już widoczne w tym wczesnym dziele. Zafascynowany ludowością artysta do końca życia malował sceny z Bronowic, a do motywu święcenia pokarmów w Wielką Sobotę powracał jeszcze kilka razy, czego przykładem może być prezentowane na naszej wystawie dzieło.

Nagrodzone złotym medalem w 1893 r. na World’s Columbian Exposition w Chicago dzieło Tetmajera posiada znakomitą proweniencję. Było własnością Sylwina Strakacza (1892-1973), osobistego sekretarza Ignacego Jana Paderewskiego, poźniej zaś znajdowało się w kolekcji Zbigniewa Mikulskiego (1925-2017) w Sankt Gallen w Szwajcarii.
Wielokrotnie wzmiankowany w literaturze Wiejski skryba, przedstawiający scenę “godzenia umowy”, być może zapis gruntu lub nieruchomości – jest jednym z najważniejszych tzw. bronowickich obrazów artysty. Dzieło powstało jeszcze w pracowni Tetmajera w pomieszczeniach krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych na Kleparzu, przed urządzeniem pracowni w Bronowicach. Do postaci pisarza pozował artyście model Antoni Kowalski.