sygn. po lewej: SW 1904 | KRAKÓW
Wymiary : 46.5 x 61.5 cm
Technika: pastel, papier
Na odwrocie nalepka wystawowa o treści (druk wypełniony ręcznie atramentem): MALARSTWO POLSKIE XIX WIEKU | Wystawa w Muzeum Wielkopolskiem r.1932 | Autor: Wyspiański | Tytuł: Portret pana | Techn. pastel | Nazwisko i adres właściciela | WP. Wanda Chełmońska-Boczkowska | Poznań, Matejki 68.
Ponadto – opatrzona podpisem generalnego konserwatora i stemplami Ministerstwa Kultury i Sztuki Rzeczypospolitej Polskiej – karta będąca załącznikiem do pisma Naczelnej Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków z dnia 2 VIII 1947, zezwalającego na wywóz obrazu za granicę (L. dz. 4970/47/N.D.M.).
Proweniencja:
– 1925 w zbiorach krakowskiego adwokata, dra Zygmunta Ehrenpreisa (1875-1930);
– 1932 – według nalepki na odwrocie obrazu – własność malarki Wandy Chełmońskiej-Boczkowskiej (zam. Poznań, ul. Matejki 68; porównaj: Księga adresowa m.st. Poznania rok 1930);
– później – ale jeszcze w latach 30. – w zbiorach draHilarego Stykolta (1894-1974) – najpierw w Łodzi, a po wojnie w Toronto, w Kanadzie. Hilary Stykolt – chemik i doktor praw – wraz z żoną Henriettą z domu Ring zebrał większy zespół dzieł Stanisława Wyspiańskiego, które – bezpiecznie ukryte na czas wojny – w 1947 trafiły do Toronto, gdzie przez następne lata pozostawały w rękach kolekcjonera i jego rodziny.
Słynny pediatra i profesor
Wojenne i powojenne losy Portretu dr. Jana Raczyńskiego, nie były szerzej znane i obraz długo uchodził za zaginiony. A jest to portret niezmiernie interesujący – przede wszystkim jako dzieło Stanisława Wyspiańskiego, ale także ze względu na osobę portretowanego Jana Raczyńskiego.
Portret powstał w roku 1904, w ramach zamierzonej przez Wyspiańskiego galerii pastelowych wizerunków krakowskich osobistości. Dr Jan Rudolf Raczyński (1865-1918), był znanym lekarzem pediatrą, uczniem prof. Macieja Leona Jakubowskiego, zwanego „ojcem polskiej pediatrii“.
Wyspiański cenił Raczyńskiego i jego lekarską wiedzę, nieraz też prosił go o zbadanie swoich chorujących dzieci. Dobrze znał również Marię (Marynę) z Pareńskich, żonę doktora (od 1904), której portrety malował nie tylko pastelami, ale także piórem – jako Marynę w Weselu.
Jan Raczyński – od 1902 profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego – w 1904 przeniósł się do Lwowa, gdzie, jako profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza, zorganizował wydział pediatrii, będąc jednocześnie dyrektorem Szpitala Dziecięcego Św. Zofii. Był wybitnym pediatrą, autorem pionierskich prac na temat krzywicy u dzieci, redaktorem czasopism lekarskich.
Rodzina Jana Rudolfa Raczyńskiego związana była z Nowym Sączem. Z tego miasta o bogatej historii pochodzili jego dziadkowie Mateusz i Klara ( z d. Helebrandt) Raczyńscy – ich ślub odbył się w parafii mariackiej w Krakowie w 1830 roku – oraz rodzice Jan i Helena Angela (z d. Bulgiewicz) Raczyńscy.
Była to liczna rodzina kupiecka, a o jej stopniu zamożności świadczy fakt, że swoim dzieciom zapewnili staranne wykształcenie. Jan Rudolf był najstarszym z rodzeństwa ( 1865-1918), prócz niego siostra Klara (ur.1867 r.) oraz dwaj bracia Adam Mateusz ( 1871-1938) oraz Bolesław Zygmunt ( 1879-1937).
Adam Mateusz Raczyński – lekarz dentysta, ożeniony z Marią Emilią Wykowską, prowadził gabinet stomatologiczny w Stanisławowie, przy Placu Mickiewicza 5.
Boleslaw Zygmunt Raczyński – studia muzyczne odbywał w latach 1895–1902 w Konserwatorium Krakowskim pod kierunkiem Wincentego Singera (skrzypce) i Władysława Żeleńskiego, a następnie u Felicjana Szopskiego. Kontynuował je u Stefana Krehla w Lipsku. W Krakowie dość szybko stał się znanym muzykiem, związanym z kręgiem młodopolskim.
Jan Rudolf Raczyński – po ukończeniu gimnazjum w Nowym Sączu studiował w l. 1883–9 medycynę na UJ (dodatkowo w l. 1886–8 prawo) i doktoryzował się z medycyny w r. 1889. W r. 1896 habilitował się z pediatrii na UJ.
W 1902 r. został nominowany do tytułu profesora.
W roku 1905 utworzył we Lwowie drugą na ziemiach polskich Katedrę Pediatrii na Uniwersytecie Lwowskim, a na wniosek Komitetu Szpitala Dziecięcego św. Zofii został także dyrektorem oddziałów – Wewnętrznego i Zakaźnego. Największy rozgłos przyniosły mu pionierskie obserwacje na skalę światową nad znaczeniem niedostatku światła słonecznego w etiologii krzywicy.
Praca ta, przedstawiona w 1912 r. na I Międzynarodowym Kongresie Pediatrów w Paryżu, nie wzbudziła zainteresowania. Dopiero po 50 latach z inicjatywy prof. Franciszka Gröera, na X Międzynarodowym Kongresie Pediatrów w Lizbonie w 1962 roku, oddano hołd Janowi Raczyńskiemu i jego odkryciu.
Zdjęcia oraz informacje o rodzinie Raczyńskich zamieszczone w tym artykule pochodzą z archiwum rodzinnego Państwa Raczyńskich, którym za udostępnienie tych materiałów serdecznie dziękujemy.
